De coronacrisis hebben we volgens hem nodig om verder te komen. “Vanuit het bewustzijn dat we op een doodlopend pad zitten. Daarom zie ik een crisis zoals deze als een blessing in disguise. Het is onderdeel van een grotere transitie. Want we leven niet in een tijdperk van verandering, maar in een verandering van tijdperk. We zijn bezig een nieuwe samenleving te krijgen en een nieuwe economie. Dat gaat gepaard met onbehagen en chaos.”
Ondernemer in crisis
Rotmans werd zelf ook hard geraakt door de coronacrisis. Want hij is vijf dagen van de week ook ondernemer en moet het als spreker hebben van symposia, congressen en netwerkbijeenkomsten. “Dat viel helemaal stil. In juni had ik voor het eerst weer een optreden voor een zaal met 20 mensen.” De hoogleraar was ten tijde van de uitbraak bezig met een boek over samenlevingen in crisis. En viel daarbij letterlijk met de neus in de boter.
Hij verwacht dat de huidige crisis zorgt voor een herwaardering van de publieke sector. Ook de rol van de overheid gaat veranderen, denkt hij. “In tijden van crisis moet die toch de regie nemen. We worden nu aan de hand genomen door de overheid en door wetenschappers. Dat is wel een unicum.”
Leiderschap en verbinden
Maar hij wil de post-corona samenleving niet alleen aan het management van de BV Nederland overlaten. “Als wij over leiders denken en praten kijken we automatisch naar de top van de politiek en bedrijven. Ik zie veel meer in leiderschap in onszelf. De mensen die de moed hebben om te gaan met die chaos en daar mooie dingen mee doen. Je ziet nu prachtige dingen gebeuren in het sociaal domein, in de zorg ook. Dat is niet meer gebaseerd op ego. Het nieuwe leiderschap is veel meer verbindend, veel meer gebaseerd op authenticiteit. Ik heb jaren geleden geroepen: ‘we hebben meer koplopers nodig’. Dus mensen met innovatieve ideeën en doorbraken. Daar hebben we er op dit moment alleen al in Nederland tienduizenden van. We hebben nu verbinders nodig tussen het oude en het nieuwe, van mensen, ideeën, projecten. Die moeten zorgen dat het
een web wordt en dat de nieuwe structuur minder kwetsbaar wordt, want iets nieuws is altijd kwetsbaar.”
Ernstig fietsongeluk
Rotmans was met 31 jaar ooit de jongste professor van Nederland. “Maar ik was toen helemaal niet verbindend ingesteld; ik dacht en handelde puur vanuit mijn hoofd en de kennis die ik had. Pas toen ik een ernstig fietsongeluk kreeg en een jaar niets kon doen, stelde ik mezelf de vraag: ‘ik ben bezig theorieën te ontwikkelen binnen een wetenschappelijke gemeenschap, maar wordt de wereld daar nu echt beter van?’ Vanaf dat moment ben ik meer in de samenleving aan de slag gegaan en meer activistisch geworden. Dan verlies je misschien wel iets aan wetenschappelijke autoriteit, maar je wint aan maatschappelijke autoriteit. Ik vind dat wel een vorm van modern leiderschap.”
Harde samenleving
En die moet in zijn visie leiden tot een andere maatschappij waarin veel mensen niet meer terug willen naar het ‘oude normaal’. “We hebben een behoorlijk harde samenleving gecreëerd met z’n allen, op basis van knalharde afrekenwaarden. Efficiency, rendement, effectiviteit. Koude, kille, masculiene waarden. Daarin zijn we doorgeslagen. Dat zie je nu aan het ontbreken van buffercapaciteit bij veel bedrijven die door Covid-19 meteen hun hand moeten ophouden bij de overheid. Zo’n knalharde omgeving is niet goed voor ons. Het maakt ons soms letterlijk ziek. Want niemand wil alleen maar efficiënt behandeld worden. Je wilt liefdevol
behandeld worden. En dat is een waarde die in het tijdperk dat voor ons ligt zal domineren. De mens komt weer centraal te staan. In de zorg, in het onderwijs, overal. “Het normaal zoals we dat kenden, leidt tot meer sociale ongelijkheid en veel milieuproblemen. We moeten naar een samenleving waarbij wij als mensen weer centraal staan en niet de regels en systemen regeren.”
KLM in de lucht houden
Maar daarvoor moeten er de komende jaren nog heel veel bakens worden verzet. “Met deze crisis zijn we er nog niet. Ik denk dat de klimaatcrisis die nu aan het ontstaan is nog veel meer van ons zal vragen; dat wordt nog veel heftiger. Dat zou het kantelpunt weleens kunnen worden.”
In tijden van crisis wordt vaak veel geld gepompt om de huidige economie overeind te houden. Dat geld kan volgens de hoogleraar dan niet in de nieuwe, groene, duurzame economie worden gestopt. Dat komt de transitie niet ten goede. “ Zo moeten we ook anders gaan produceren om het klimaatprobleem op te lossen. Dan is het wel raar dat we de KLM in de lucht houden en we niet echt strenge duurzaamheidseisen stellen. Als we hier van leren betekent dat, dat we nog meer middelen moeten stoppen in het aanpakken van het klimaatprobleem. Anders hollen we van de ene crisis naar de andere. Als je al het geld aan de gevestigde orde geeft, weet je vrijwel zeker dat er geen doorbraken komen”, aldus Rotmans.
